2. Πώς συντονίζει ο δάσκαλος μια φιλοσοφική συζήτηση με παιδιά;
Μολονότι ο δάσκαλος μπορεί να έχει προετοιμάσει κάποιους στόχους της παιδικής συζήτησης, είναι καλό να μην τους επιδιώκει "πάση θυσία", αλλά να αφήνει αρκετή πρωτοβουλία στα παιδιά, ώστε να διατυπώνουν τα ερωτήματα που ελκύουν το ενδιαφέρον τους και να επιλέγουν, με ποιο ερώτημα θα ξεκινήσουν. Αρχικά ίσως χρειάζεται να παρεμβάλλεται ο δάσκαλος παροτρύνοντας, επισημαίνοντας, στρέφοντας την προσοχή, οργανώνοντας. Αλλά όσο τα παιδιά αποκτούν την εμπειρία και την ευχέρεια της φιλοσοφικής συζήτησης, ο δάσκαλος οφείλει να αποσύρεται στο περιθώριο και να παρεμβαίνει μόνο εάν είναι εντελώς απαραίτητο. Γενικά ο ρόλος του είναι συντονιστικός και βοηθητικός, όχι καθοδηγητικός ή αποφασιστικός.
Υποβοηθώντας τη συζήτηση των παιδιών ο δάσκαλος μπορεί να διατυπώνει τέτοια ερωτήματα (δες Robert Fisher: Teaching Thinking. Philosophical Enquiry in the Classroom. 2nd edition, London - New York 2003 (1st edition 1998), p. 148):
- Τι εννοείς με αυτό; (προσπάθεια να ορίσουμε τι εννοούμε)
- Μπορείς να το επαναλάβεις με δικές σου λέξεις; (αγώνας να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις)
- Μπορείς να δώσεις ένα παράδειγμα; (υποστήριξη ενός ισχυρισμού μέσω παραδείγματος)
- Τι σχέση έχει η απάντησή σου με το ερώτημά μας; (προσπάθεια να ελεγχθεί η συνάφεια)
- Συμφωνεί αυτό με εκείνο που είπες πριν από λίγο; (ελέγχοντας τη συνέπεια)
- Ποιο ερώτημα συζητάμε τώρα; (εστιάζοντας στην υπό συζήτηση ερώτηση)
Καταγράφοντας τις συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν τον δάσκαλο ως συντονιστή μιας φιλοσοφικής συζήτησης με παιδιά, ο ιδρυτής του κινήματος Matthew Lipman αναφέρει τα εξής (Σ. Νικολιδάκη: "Φιλοσοφία για παιδιά". Κριτική προσέγγιση του προγράμματος του Matthew Lipman, Ρέθυμνο 2005, σελ. 78-81):
- Αποσπά τις θέσεις και τις απόψεις των μαθητών για το προς συζήτηση θέμα (Eliciting Views or Opinions).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Τι βρήκατε ενδιαφέρον στην ιστορία;" "Γιατί θεωρείς το συγκεκριμένο περιστατικό ενδιαφέρον;" "Με ποιες απόψεις του κειμένου συμφωνείς και με ποιες διαφωνείς; Γιατί;"
- Βοηθά τους μαθητές να εκφράσουν τη σκέψη τους αποσαφηνίζοντας και ανατοποθετούμενοι (Helping Students express themselves: Clarification and Restatement).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Με αυτή σου τη θέση εννοείς ότι...;" "Διόρθωσέ με αν κάνω λάθος, αλλά υπονοείς ότι...;" "Σύμφωνα με την άποψή σου ισχύει ότι...;" "Έχω την εντύπωση ότι θέλεις να πεις..."
- Επεξηγεί ή βοηθά τα παιδιά να αποσαφηνίσουν τις απόψεις τους (Explicating students' views).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Αν κατάλαβα καλά, η κεντρική ιδέα των λεγομένων σου είναι..." "Μπορείς να συνοψίσεις τη θέση σου;" "Σε ποια σημεία από όσα ανέφερες θα ήθελες να δώσεις έμφαση;" "Συνεπώς θεωρείς ως σημαντικά θέματα τα..."
- Βοηθά τους μαθητές να ερμηνεύσουν τις θέσεις τους (Interpretation).
- Δίνει έμφαση στη διατήρηση της συνέπειας (Seeking consistency).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Μήπως προηγουμένως χρησιμοποίησες αυτό τον όρο λίγο διαφορετικά από ό,τι τον χρησιμοποιείς τώρα;" "Στ' αλήθεια διαφωνείτε μεταξύ σας ή μήπως λέτε το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο;" "Μήπως έρχεται σε αντίφαση αυτό που υποστήριξες πριν με αυτό που αναφέρεις τώρα;"
- Αναζητεί μαζί με τα παιδιά διευκρινίσεις στις απόψεις τους (Requesting Definitions).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Τι εννοείς όταν χρησιμοποιείς αυτό τον όρο;" "Σε τι αναφέρεται η λέξη ...;"
- Βοηθά τα παιδιά να ανακαλύπτουν τις προκείμενες (= προϋποθέσεις) ενός συλλογισμού (Searching for assumptions).
Σχετικά ερωτήματα που θέτει: "Μήπως αυτό που λες προϋποθέτει ότι ...;" "Αυτό που λες μήπως βασίζεται στην άποψη ότι ...;"
- Βοηθά τα παιδιά να ανακαλύπτουν σφάλματα κατά τη διατύπωση των συλλογισμών τους (Indicating Fallacies).
- Ζητά από τα παιδιά να αναπτύξουν επιχειρήματα για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους (Requesting Reasons).
Σχετικό ερώτημα: "Πώς ξέρεις ότι...;"
- Αποσπά από τα παιδιά εναλλακτικές ιδέες για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους και τις θέτει μαζί με τα παιδιά σε κριτική εξέταση (Eliciting and Examining alternatives).
Σχετικά ερωτήματα: "Αν κάποιος ήθελε να αντικρούσει αυτά που λες, τι επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσε;" "Θεωρείτε ότι αυτή είναι η μοναδική άποψη που μπορεί να διατυπωθεί γι' αυτό το θέμα;" "Μήπως θα μπορούσε να υποστηριχθεί κάτι διαφορετικό σχετικά με αυτό;" "Υπάρχει κανείς που έχει διαφορετική άποψη γι' αυτό;"
Εκτός από τις παραπάνω συμπεριφορές ο δάσκαλος χρειάζεται να εξασφαλίζει κάποιες προϋποθέσεις και να τηρεί κάποιους κανόνες, όπου στηρίζει το φιλοσοφικό-παιδαγωγικό του εγχείρημα. Ο Matthew Lipman αναφέρει τα εξής (δες Σ. Νικολιδάκη, ό.π., σελ. 74-77):
Α) Ο δάσκαλος είναι ευαισθητοποιημένος για τα ευεργετήματα της φιλοσοφικής έρευνας και φροντίζει να μεταδώσει στα παιδιά το ενδιαφέρον γι' αυτήν.
Β) Αποφεύγει την κατήχηση (indoctrination) και την προπαγάνδα προσωπικών του πεποιθήσεων.
Γ) Σέβεται τη γνώμη των παιδιών και δεν θεωρεί ότι γνωρίζει τα πάντα.
Δ) Φροντίζει να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη των παιδιών, ώστε να μη διστάζουν να διατυπώσουν τις απόψεις τους.
Ε) Επαναφέρει τον φιλοσοφικό διάλογο στο αρχικό θέμα, κατά την περίπτωση που αυτός παρεκτρέπεται.
ΣΤ) Ενθαρρύνει τα παιδιά στο να υποβάλλουν δικά τους ερωτήματα και τα υποβοηθά διατυπώνοντας και ο ίδιος ερωτήσεις.
Ζ) Ακούει προσεκτικά όσα λένε τα παιδιά και καλλιεργεί σ' αυτά την αρετή της προσεκτικής ακρόασης (listening).
Η) Δίνει προσοχή στη μη-λεκτική επικοινωνία, δηλαδή στα μηνύματα που του στέλνουν τα παιδιά με τη στάση του σώματος, με την έκφραση του προσώπου, με την επίμονη σιωπή κλπ.